به گزارش پایگاه خبری «عصر کالا» به نقل از زومیت، لنز‌ چشم ماهی (Fisheye) که به لنز اولتراواید یا سوپرواید نیز مشهور است، به دسته‌ای از لنزهای عکاسی گفته می‌شود که قادرند عکس‌هایی با زاویه‌ی دید فوق عریض (معمولا تا 180 درجه) به ثبت برسانند. به دلیل اعوجاج شدید تصاویر گرفته‌شده توسط لنزهای چشم ماهی، معمولا از آن‌ها برای ثبت تصاویر هنری و انتزاعی استفاده می‌شود؛ اما جالب است بدانید در دهه‌ی 20 میلادی، زمانی که این لنزها برای اولین بار معرفی شده بودند، بیشتر در کاربردهای علمی مانند هواشناسی از آن‌ها استفاده می‌شد.

لنز چشم ماهی فیش آی fisheye

لنزهای فیش‌آی بین عکاسان طبیعت بسیار محبوب هستند و معمولا از آن‌ها برای ثبت پانورامای عریض از مناظر طبیعی و آسمان و گرفتن عکس‌های کلوزآپ از جمعیت، ساختمان‌های متراکم شهرهای بزرگ و نمای داخلی و دکوراسیون منازل استفاده می‌شود. عکاسان ورزشی نیز از این نوع لنزها بیشتر برای ثبت تصاویر هنری از ورزش‌هایی چون اسکیت‌بوردینگ، اسنوبوردینگ و موج‌سواری استفاده می‌کنند.

دو نوع عمده از لنزهای فیش‌آی وجود دارند که در ادامه به معرفی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

لنز‌ چشم ماهی دایره‌ای

لنزهای چشم ماهی دایره‌ای (Circular Fisheye Lens) نمایی 180 درجه در تمامی جهات (عملا یک نیم‌کره‌ی کامل) ثبت می‌کنند که نتیجه‌ی آن، تصویری دایره‌ای در وسط و حاشیه‌ی سیاه‌رنگ است. از این نوع لنزها (که قدیمی‌ترین نوع لنزهای چشم ماهی هستند) بیشتر برای مقاصد کاملا هنری مانند عکاسی از شهرهای دارای آسمان‌خراش استفاده می‌شود. لنزهای چشم ماهی مورد استفاده در کاربردهای علمی و عموما از نوع دایره‌ای نیز هستند. در ادامه، گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.

لنز چشم ماهی فول فریم

با مشهور شدن لنزهای چشم ماهی بین عکاسان، شرکت‌های سازنده‌ی لنز اقدام به طراحی و ساخت نوعی از این لنزها با نام «لنز چشم ماهی فول‌فریم» (با اصطلاح فول‌فریم مربوط به سنسور دوربین اشتباه نشود) کردند که تصاویر ثبت‌شده توسط آن‌ها به جای دایره، تمام فریم را پوشش می‌داد. اولین لنز چشم ماهی فول فریم که به تولید انبوه رسید، یک لنز 16 میلی‌متری ساخت نیکون در اوایل دهه‌ی 70 میلادی بود.

فول فریم کراپ

لنزهای چشم ماهی فول فریم تنها قادر هستند در راستای قطریِ  تصویر به زاویه‌ی دید 180 درجه‌ای دست پیدا کنند. زاویه‌ی دید راستای افقی و عمودی در این لنزها کمتر از 180 درجه است؛ به‌طوری‌که معمولا در راستای افق به 150 و در راستای عمودی به 100 درجه می‌رسد.

اگرچه زاویه‌ی تحت پوشش این لنزها به عریضیِ  لنزهای دایره‌ای نیست، اما در عوض تصویر ثبت‌شده توسط آن‌ها مستطیل کامل است و دیگر خبری از حاشیه‌ی سیاه در آن‌ها وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شود این لنزها برای عکاسی سنتی از مناظر و عکس‌برداری از دکوراسیون داخلی منازل مناسب‌تر باشند. در ادامه گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.

فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ

برای دوربین‌هایی با فیلم یا سنسور 35 میلی‌متری، یک لنز چشم ماهی دایره‌ای معمولی ممکن است فاصله‌ی کانونی بین 8 تا 10 میلی‌متر داشته باشد. فاصله‌ی کانونی نوع فول فریم این لنزها اندکی بیشتر است و به 15 تا 16 میلی‌متر می‌رسد.

درست مانند همه‌ی لنزها، هنگام استفاده از دوربینی با سنسور کوچک‌تر از 35 میلی‌متری، فاصله‌ی کانونی عملا افزایش پیدا می‌کند. برای یافتن فاصله‌ی کانونی معادل یک لنز باید فاصله‌ی کانونی اسمی آن را در «ضریب کراپ» دوربین ضرب کنید. برای مثال یک لنز چشم ماهی 10 میلی‌متری که روی دوربینی با ضریب کراپ 1.5 سوار شده باشد، فاصله‌ی کانونی مؤثری برابر با 15 میلی‌متر دارد. این موضوع باعث می‌شود عملا میدان دید محدودتری داشته باشید.

برای همین است که برخی تولیدکنندگان لنزهای چشم ماهی مخصوص دوربین‌هایی با سنسور کوچک طراحی می‌کنند. برای غلبه به ضریب کراپ بالای چنین دوربین‌هایی، فاصله‌ی کانونی این لنزها در مواردی حتی به یک میلی‌متر نیز می‌رسد تا ثبت تصاویر 180 درجه‌ای توسط دوربین را تضمین کند.
زاویه‌ی دید

لنز چشم ماهی «واقعی» به لنزی گفته می‌شود که قادر باشد حداقل در یکی از جهات به زاویه‌ی دید 180 درجه دست پیدا کند. با این حال برخی تولیدکنندگان پا را از این فراتر می‌گذارند و لنزهایی با زاویه‌ی دید فراتر از 180 درجه تولید می‌کنند. چنین لنزهایی معمولا بسیار بزرگ، سنگین و گران‌قیمت هستند و از آن‌ها تنها برای مصارف خاص و فنی استفاده می‌شود.

برای مثال جالب است بدانید نیکون پیش از این برای اکتشافی در قاره‌ی جنوبگان یک لنز چشم ماهی دایره‌ای 6 میلی‌متری ساخته بود که زاویه‌ی دید آن به 220 درجه می‌رسید. لنز مذکور 5.2 کیلوگرم وزن داشت و طول آن به 17 سانتی‌متر و قطر آن به 23 سانتی‌متر می‌رسید. هنگامی که عکاس دوربین مجهز به این لنز را به سمت آسمان می‌گرفت، قادر بود تمام آسمان و حتی زمین اطراف خود را در یک تصویر به ثبت برساند. هرچند نیکون خیلی وقت است که دیگر این لنز را تولید نمی‌کند؛ اما همچنان از آن در ساخت تصاویر واقعیت مجازی استفاده می‌شود.

لنز نیکور فیش آی

لنز Nikkor 6mm f/2.8 سوارشده روی دوربین Nikon F2. به دلیل وزن بیشتر لنز نسبت به دوربین، سه‌پایه به‌جای بدنه‌ی دوربین به لنز متصل شده است.

البته امکان خلق تصاویری با زاویه‌ی دید بیشتر از 180 درجه با ترکیب چند عکس در نرم‌افزارهایی مانند فوتوشاپ نیز وجود دارد. با استفاده از روش‌های پس‌پردازشِ (Post Processing) نرم‌افزاری، حتی می‌توان عکس‌های انتزاعی خارق‌العاده‌ای با زاویه‌ی دید 360 درجه تولید کرد.
اعوجاج تصویر

لنزهای چشم ماهی از نوعی اعوجاج به نام «اعوجاج خمره‌ای» (Barrel Distortion) متأثر هستند. در این نوع از اعوجاج، سوژه‌ی وسط تصویر نزدیک‌تر از دیگر سوژه‌ها به نظر می‌رسد و خطوط صاف خمیده به‌ نظر می‌رسند.

تصاویر لنزهای واید معمولی هم دارای چنین اثری (هرچند بسیار خفیف‌تر) هستند. می‌توان با استفاده از عملیات پس‌پردازش، اعوجاج عکس‌های ثبت‌شده توسط لنزهای واید را تصحیح و به عکسی با پرسپکتیو معمولی و خطوط صاف دست پیدا کرد؛ اما زاویه‌ی دید و اعوجاج عکس‌های ثبت‌شده توسط لنزهای اولتراواید یا فیش‌آی به‌قدری زیاد است که عملا امکان چنین ویرایشی برای آن‌ها وجود ندارد.

لنز اولتراواید ultra wide lens

البته این موضوع را نمی‌توان به‌عنوان عیب در نظر گرفت؛ چراکه اصولا از لنزهای چشم ماهی برای ثبت تصاویر با زاویه‌ی دید بالا استفاده می‌شود و عکاس با علم به اعوجاج شدید تصاویر اقدام به ثبت آن‌ها می‌کند. درواقع ظاهر غیر طبیعی عکس‌ و اعوجاج شدید ایجادشده توسط لنزهای چشم ماهی، بخشی از جذبه‌ی آن برای عکاسان به شمار می‌رود.

عمق میدان

به دلیل زاویه‌ی بسیار گسترده، عمق میدان تصاویر ثبت‌شده توسط لنزهای چشم ماهی بسیار زیاد است. عمق میدان بالا به معنای آن است که سوژه‌های شما (چه در جلو و چه در عقب) همگی در فوکوس کامل هستند و تمامی نقاط عکس به‌شدت شارپ خواهند بود. این موضوع باعث می‌شود لنزهای چشم ماهی برای عکاسی از صحنه‌هایی که سوژه‌ی «پیش‌زمینه» و سوژه‌ یا سوژه‌های «پس‌زمینه» هر دو مهم هستند و باید در فوکوس کامل باشند، بسیار مناسب باشد.

این عمق میدان خارق‌العاده باعث می‌شود ایزوله کردن سوژه و خارج کردن پس‌زمینه از فوکوس تقریبا غیر ممکن باشد؛ بنابراین هنگام عکاسی با لنز چشم ماهی باید در انتخاب پس زمینه دقت لازم را داشت.

جایگزین

یک جایگزین ارزان برای لنزهای چشم ماهی، «لنز مبدل چشم ماهی» است که معمولا به‌اختصار با نام «فیش‌آی کانورتر» شناخته می‌شود. این محصول در حقیقت یک وسیله‌ی جانبی است که مانند فیلتر روی لنز دوربین سوار می‌شود و زاویه‌ی دید آن را عریض‌تر می‌کند.

تمامی مبدل‌های چشم ماهی دارای ضریب بزرگنمایی هستند که فاصله‌ی کانونی مؤثری را که بعد از استفاده از آن به دست می‌آورید، مشخص می‌کند. برای مثال، اگر دوربین 35 میلی‌متری واید دارید و می‌خواهید از یک کانورتر فیش‌آی با ضریب 0.42 استفاده کنید، فاصله‌ی کانونی معادل شما به 15 میلی‌متر کاهش پیدا خواهد کرد (35x0.42=15). چنین تبدیلی باعث می‌شود بتوانید با دوربین 35 میلی‌متری، تصویر تقریبا فول‌فریم ثبت کنید.

البته باید توجه داشت که مبدل‌های فیش‌آی معایب خاص خود را نیز دارند. از جمله این معایب می‌توان به کیفیت بسیار پایین تصاویر ثبت‌شده توسط این مبدل‌ها، فوکوس تار، اثر لنز فلیر و اثر وینتیجِ (تاریکی در لبه‌های تصویر) شدید اشاره کرد. همچنین باید توجه داشته باشید درصورت استفاده از این مبدل‌ها دیگر نمی‌توانید فیلتر روی لنز سوار کنید و عملکرد زوم دوربین نیز ممکن است با اختلال مواجه شود.

تبدیل‌های فیش‌آی برای عکاسان آماتوری که قصد دارند اثر چشم ماهی را تجربه‌ کنند بسیار مناسب است؛ اما عکاسان حرفه‌ای نباید به آن‌ها به‌عنوان جایگزینی مناسب برای لنزهای چشم ماهی نگاه کنند.

کدام لنز چشم ماهی مناسب دوربین شما است؟

انتخاب لنز چشم ماهی مناسب کار چندان پیچیده و دشواری نیست. کافی است نکته‌ای که در همین مقاله در قسمت «فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ» درباره‌ی محاسبه‌ی عمق میدان مؤثر به آن اشاره شد، در نظر داشته باشید. همچنین قبل از انتخاب مطمئن شوید که بسته به نوع کاربردی که از لنز انتظار دارید، نوع دایره‌ای آن بیشتر به کارتان خواهد آمد یا نوع فول‌فریم. در ادامه برای نمونه چند مدل لنز فیش‌آی به همراه قیمت آن‌ها به دلار آورده شده است.

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های بدون آینه:

    (Olympus 9mm f/8 Fisheye Body Cap ($88.72
    (Lensbaby 5.8mm f/3.5 Circular Fisheye for FujiFilm X ($299.95
    (Rokinon 7.5mm f/3.5 UMC Ultra Wide-Angle Fisheye CS Lens for Micro Four Thirds ($249
    (Pentax fish-Eye Lens for Q Camera System ($95.77
    (Panasonic 8mm f/3.5 Lumix G Fisheye Lens ($655
    (Yasuhara Makoda 180 Fisheye Lens for Sony E mount ($279

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های با سنسور APS-C:

    (Bower 8mm f/3.5 Fisheye, Manual Focus, for Canon ($219
    (Sigma 8mm f/3.5 EX DG Circular for Nikon ($899
    (Nikon AF DX Fisheye Nikkor 10.5mm f/2.8G ED ($771
    (Sigma 4.5mm f/2.8 EX DC Circular Fisheye for Sony ($899

نمونه لنزهای چشم ماهی برای دوربین‌های 35 میلی‌متری:

    (Canon EF 8-15mm f/4L Fisheye USM  ($1,249
    (Lensbaby 5.8mm Circular for Canon, Nikon ($299.95
    (Nikon 16mm f/2.8D ED AF Nikkor ($996.95
    (Sigma 15mm f/2.8 EX G Diagonal Fisheye for Nikon ($559
    (Sony 16mm f/2.8a ($898